ONTSLUIT HET VERHAAL
Programmeren voor Persoonlijke Ontwikkeling vraagt om een zinvolle en verrassende verbinding met de collectie. Maar ook om de actualiteit in context te zetten en mensen de taal aan te reiken om met elkaar van ideeën te wisselen.
Een collectie vol schatten
De schatkamer; dat is van oudsher de kern van de Bibliotheek. Het verzamelen, bewaren en ontsluiten van informatie zit in haar DNA. De Bibliotheek is gebouwd op haar collectie.
Volgens Van Dale betekent het woord ‘collectie’ letterlijk een ‘verzameling’. De Bibliotheek wordt nog vaak gezien als een opslagruimte voor boeken, maar verhalen en kennis zijn op veel meer manieren te vertellen en ervaren. Informatie, kennis en de juiste vragen zitten ook in de hoofden van mensen, en die zet je minder makkelijk op de plank in een Bibliotheek. In 2017 is Bibliotheek West-Achterhoek met het project *Kennismakers begonnen. Het project, in 2012 gestart door de NOBB en de Bibliotheek Den Bosch, onderzoekt mogelijkheden ook de mensen uit haar gemeenschap toe te voegen aan de collectie. De *Human Library gaat uit van dit principe. Daar lees je geen boeken, maar ga je in gesprek met mensen die je in het dagelijks leven misschien niet zou tegenkomen.
De collectie in de Bibliotheek is breder dan alleen boeken. Het gaat ook om andere informatiedragers zoals muziek, kranten en films die de Bibliotheek ter beschikking stelt. Daarnaast kun je er gebruik maken van nieuwe materialen die je nog niet makkelijk in je eigen huis kunt neerzetten zoals 3D-printers, lasersnijders of geluid- en beeldmixers.
De collectie in de Bibliotheek is met andere woorden een middel om de dagelijkse actualiteit van achtergrond te voorzien. Dit wordt vaak de ‘eeuwigheidswaarde’ van de collectie genoemd.
Deze verhalen, al dan niet waargebeurd, bieden ons een ander perspectief op onze eigen tijd en geven ons context. In boeken als Don Quichot (1605/1615) herkennen we op abstract niveau ook onze hedendaagse dilemma’s, door ons een spiegel voor te houden over onze vooroordelen. In de Human Library kunnen we ons bewust worden van onze vooroordelen ten aanzien van bepaalde bevolkingsgroepen of beroepen. De Bibliotheek is zo dus een verrassende schatkamer!
Schatgraven
In het essay 'De Bibliotheek en Betrokkenheid: de Programmering (2017) stellen Marina Polderman en haar collega’s dat een programma bij voorkeur de actualiteit met de eeuwigheidswaarde verbindt. Dat betekent dat een groot onderwerp met name interessant wordt wanneer deze in het programma wordt verbonden met de lokale context. Dit werkt twee kanten op. Aan de ene kant kan de programmering worden ingezet om de interesse van de hedendaagse lezer te wekken voor eerder verschenen publicaties. Anderzijds kan de collectie worden gebruikt om hedendaagse vraagstukken te voorzien van meer diepgang, achtergrond en discussiemateriaal, zoals bijvoorbeeld gebeurt bij het landelijke programma *Nederland Leest van de CPNB.
Dit vraagt een heel actieve rol van de Bibliotheek. De Bibliotheek kan andere verhalen een stem geven, ontmoeting faciliteren en de juiste vraag stellen. De collectie dient als materiaal voor mensen om zich in een bepaald thema te verdiepen en kan helpen om huidige ontwikkelingen in de samenlevingen te duiden en van betekenis te voorzien. Een goed voorbeeld daarvan zijn de in Rozet georganiseerde *Archeohotspots.
Ontmoeting van ideeën
Deze stimulans tot verdieping vraagt om de verschillende ideeën van mensen te expliciteren en met elkaar van gedachten te laten wisselen. In het essay Via connectie naar collectie (2017) schetst het Ministerie van Verbeelding een beeld waarin Bibliotheken inzetten op participatie, zelfredzaamheid, persoonlijke ontwikkeling en het faciliteren van ontmoeting: er is veel aandacht voor connectie met de lokale gemeenschap. Een zinvolle connectie met de collectie wordt daarin volgens hen soms uit het oog verloren. Ook de Bibliotheek in Deventer die in 2018 de deuren van haar nieuwe vestiging opende, vertrekt vanuit dit motto: ‘Met collectie naar connectie’.
Historisch gezien lag het accent van de Bibliotheek op het beschikbaar stellen van boeken en andere informatiebronnen. In haar huidige functie kan de Bibliotheek door actualiteit en de eeuwigheidswaarde met elkaar te verbinden kenniscreatie en waarde toevoegen stimuleren. Dit kan ze ook doen door haar bezoekers met elkaar in dialoog te laten gaan. De kennis van mensen kan ook online zichtbaar worden gemaakt.
De toegevoegde waarde van de collectie voor toekomstgericht programmeren
Kortom; een zinvolle invulling van de collectie is een lokale aangelegenheid en verschilt per locatie. Bovendien kan een Bibliotheek veel meer met de werken die zij in haar bezit heeft dan een display inrichten en boeken telkens op de juiste plek terugzetten in de kast. Een echte, waardevolle connectie tussen de gemeenschap en de collectie wordt ingevuld door actieve bibliothecarissen die creatief verbindingen leggen. Ze zijn in staat om mensen uit te dagen en hen door middel van kenniscreatie te helpen om samen ergens beter in te worden.
Tips
- In plaats van een display in te richten rondom een bepaald thema, kun je deelnemers aan een cursus of lezing voor de start in de collectie laten grasduinen. Zo kunnen ze hun eigen titels te verzamelen die bij het onderwerp passen. Samen kunnen creëren ze een basis en leggen zij een collectie aan rond dit thema.
- Eén van de praktische mogelijkheden om een zinvolle connectie met de collectie te maken, is het samenvoegen van collectiespecialisten en programmeurs in redactieteams. Dan kunnen nieuwe verbindingen ontstaan en kortere lijntjes worden gelegd (NOBB, 2017).
- Nodig mensen uit de gemeenschap uit om mee te denken over de onderwerpen die zij relevant vinden voor de Bibliotheek. Zij kunnen je collectie, in de breedste zin van het woord, (helpen) uitbreiden door hun kennis van en netwerk in de omgeving.
Om over door te praten:
Hoe geven we boeken/tijdschriften in de Maatschappelijk Educatieve Bibliotheek nieuwe waarde?
Toelichting: in de klassieke uitleenbibliotheek staan boeken en andere media centraal. Bij de verschuiving naar de Maatschappelijk Educatieve Bibliotheek verandert dit richting de mens. De uitleenfunctie blijft van belang, maar dient ter ondersteuning van de andere programma’s van de Bibliotheek. Hoe vindt de collectie een nieuwe plek in de veranderende organisatie?
*Kennismakers: De kennis uit de gemeenschap beschikbaar stellen aan andere mensen in het werkgebied: dat is waar het project ‘Kennismakers’ van de NOBB en Bibliotheek Den Bosch zich op richt. Van belang daarbij is de lokale verankering van de Bibliotheek in de gemeenschap. Mensen komen niet alleen meer om kennis te halen, maar ook om deze te brengen.
Deze kennis kan bovendien worden toegevoegd aan de collectie. De lezing, workshop of reis kan via een filmpje, document of de contactgegevens van de docent beschikbaar worden gesteld in de catalogus.
*Human Library: The Human Library is een Deens concept waarin mensen in een positieve omgeving worden uitgedaagd met elkaar in gesprek te gaan en hun vooroordelen en stereotypes uit te dagen. Met respect ingaan op elkaars bijzondere punten en onbegrip. Elk boek wordt in de catalogus opgenomen in het licht van een bepaald vooroordeel.
*Archeohotspots: De Archeohotspot van Arnhem is gevestigd in het Erfgoedcentrum van Rozet. Daar worden verschillende ontmoetingen georganiseerd voor kinderen en volwassenen om elkaar via archeologie te ontmoeten. Zo kunnen mensen de eigen opgravingen uit hun tuin meenemen naar de Archeohotspot, en met elkaar in gesprek gaan over het verleden – en het heden dat daaroverheen is gebouwd.