De Maatschappelijk Educatieve Bibliotheek

In de Bibliotheek vinden mensen die moeite hebben met taal, rekenen of digitale vaardigheden een steuntje in de rug of de mogelijkheid om met elkaar te oefenen. Er zijn stiltewerkplekken waar bezoekers in alle rust kunnen werken, hun hobby’s kunnen uitoefenen, of de krant kunnen lezen. Ook stipt de Bibliotheek met haar programma’s belangrijke thema’s aan, waarbij ze mensen uitdaagt daar meer over te lezen, zien, of verder te praten. De *Bibliotheek biedt een veilige plek voor haar bezoekers om te ontdekken wat zij belangrijk vinden, en hoe zij zichzelf en de samenleving verder kunnen ontwikkelen. Het zijn de ‘huiskamers van de stad’ of de ontmoetingsplekken in kleine kernen. Ze vormen een laagdrempelige plaats, waar iedereen welkom is en waar je terecht kan voor informatie uit vele verschillende, maar betrouwbare bronnen.

De gemeenschappelijke innovatieagenda van de openbare bibliotheekbranche geeft vorm aan de ontwikkeling van de Bibliotheek. De vier programmalijnen Jeugd & Onderwijs, Participatie & Zelfredzaamheid, Persoonlijke Ontwikkeling en Verandering & Verbreding van de Klassieke Bibliotheek vormen de pijlers voor de komende jaren (Innovatieagenda Bibliotheekbranche, KwinkGroep, 2016).

Binnen deze programmalijnen wordt in de keten samengewerkt aan de invulling: visie, uitrol en borging in de lokale vestigingen zodat de bezoeker terecht kan in een Bibliotheek die midden in de samenleving staat: de maatschappelijke, educatieve Bibliotheek.

Persoonlijke Ontwikkeling in de Maatschappelijk Educatieve Bibliotheek

In deze longread spitsen we ons toe op de programmalijn Persoonlijke Ontwikkeling, omdat we zien dat deze programmalijn binnen bibliotheken steeds belangrijker wordt en het voor veel bibliotheken een zoektocht is om op een vernieuwende wijze de programmering voor deze programmalijn stevig vorm te geven.

De programmalijn Persoonlijke Ontwikkeling is in Gelderland afgebakend als *‘non-formeel en informeel leren voor volwassenen (18+)’. Het gaat daarbij niet om activiteiten die de zelfredzaamheid bevorderen, maar om activiteiten die verdieping bieden. De zoektocht naar een vernieuwende wijze van programmeren binnen deze programmalijn is onze focus.

De verzamelnaam ‘Persoonlijke ontwikkeling’ omvat activiteiten in de bibliotheek die zich richten op non-en informeel leren voor volwassenen, waarbinnen veel in bibliotheken, volksuniversiteiten en gecombineerde instellingen wordt geprogrammeerd. Op dit moment zijn er veel activiteiten in de programmalijn Persoonlijke Ontwikkeling die zijn gebaseerd op kennisoverdracht van een ‘wetende’ docent aan een publiek dat deze kennis niet heeft. Lezingen door schrijvers in de Boekenweek, literaire avonden en workshops, zoals voor handlettering, zijn daarvoor gangbare paden.

Programmeren Nieuwe Stijl

Non- en informeel leren is breder: het gaat over het gesprek en het ontmoeten, het begeleiden van de dialoog. Soms wordt eenmalig ingezoomd op een actueel onderwerp in discussievorm, bijvoorbeeld de verkiezingen. In die vormen ligt echter nog een wereld open. Om dergelijke programma’s te kunnen maken, zijn verschillende werkvormen, randvoorwaarden en competenties nodig.

De programma’s die wij voor ogen hebben focussen zich op maatschappelijke thema’s, zelfkennis en 21e eeuwse vaardigheden. Het gaat dan niet alleen om de geschiedenis van bijvoorbeeld, de democratie of vrouwenongelijkheid, maar ook om welke rol mensen daar zélf in spelen. Deze thema’s hoef je niet zelf te verzinnen; de gesprekken die worden gevoerd in de gemeenschap zijn daarin een goede leidraad. Bovendien sluit je dan aan bij waar mensen zelf staan in hun ontwikkeling.

Bij deze thema’s zijn meerdere vormen mogelijk, waarbij aandacht is voor bijvoorbeeld interactie, de lokale context, de collectie in de breedste zin van het woord en de doelgroep voor deze programma’s. Met het inzicht dat deze ontwikkeling verandering vereist, hebben we binnen verschillende domeinen gezocht naar goede voorbeelden in de praktijk en keken we naar wat er precies nieuw of anders is aan deze werkvormen .

Zo vertellen ‘leerprofessoren’ als Joseph Kessels en Manon Ruijters dat kennis opdoen niet de enige manier van leren is. De ene persoon spreek je aan met een goede vraag, de ander met een goed boek of de mogelijkheid om zelfstandig met vaardigheden te oefenen.

Dit vraagt mogelijk meer van de competenties van de programmamakers in de bibliotheken uit.

Centrale vraag

Vanuit nieuwsgierigheid naar wat er nodig is om deze programma’s te ontwikkelen, zijn we op zoek gegaan met de vraag: “Hoe kunnen bibliotheken programma’s in de lijn Persoonlijke Ontwikkeling vormgeven met actuele inzichten over leren en ontwikkelen?

En later hebben we die herschreven naar de centrale vraag van deze longread:

'Hoe maak je een toekomstgericht en betekenisvol programma

voor Persoonlijke Ontwikkeling in de Bibliotheek?'

De thema’s die we via deze vraag belichten, zijn met name de rol van bibliotheken, de programmalijn Persoonlijke Ontwikkeling, het vormgeven van programma’s (als competentie voor de medewerker), de vorm van deze programma’s en actuele inzichten over leren en ontwikkelen. We bouwen daarmee aan een ‘broedplaats voor persoonlijke ontwikkeling’.

Methodiek

We gebruiken voor het beantwoorden van deze vraag actuele inzichten over leren en ontwikkelen, praktische voorbeelden uit binnen- en buitenland en input uit gesprekken die we voerden met leerprofessoren Manon Ruijters en Joseph Kessels. Om een kader te scheppen voor non-formeel leren in de bibliotheken lazen we onder andere David Lankes over community librarianship, Henrik Jochumsen over het four spaces model en Martijn Aslander over de samenleving die 'Nooit Af' is. De vraag die we onszelf tijdens het proces stelden om dat vorm te geven is de volgende: Welke actuele inzichten over kennis, leren en ontwikkelen zijn zinvol voor de programmalijn Persoonlijke Ontwikkeling in het kader van de bibliotheekprogrammering?

Deze inzichten vertalen we naar een overzicht van goede voorbeelden binnen en buiten de branche aan de hand van twee vragen: 'welke (werk)vormen staan de bibliotheek ter beschikking om Persoonlijke Ontwikkeling van burgers op een actuele wijze te ondersteunen?' en 'welke goede voorbeelden (binnen en buiten de branche) van programmering voor de Persoonlijke Ontwikkeling van burgers kunnen bibliotheken inspireren om meer vorm te geven aan (non-formeel) leren voor volwassenen?'

Opbrengst met verschillende invalshoeken

Onze zoektocht heeft geresulteerd in de thema’s in het blokkenschema dat je in de inhoudsopgave vindt. Daarin werken we de verschillende invalshoeken die we tijdens onze zoektocht tegenkwamen uit.

Het gaat over de uitdagingen die we daarin herkennen, zoals hoe we de mensen met motivatie bereiken, of hoe we anderen daartoe kunnen verleiden en motiveren. En hoe kunnen we ook thema’s waar geen eenduidig beeld over bestaat over het voetlicht brengen? De opbrengst die hier is gepresenteerd geeft handvatten om na te denken over programmeren in de lijn Persoonlijke Ontwikkeling in de eigen Bibliotheek, aangevuld met punten om over door te praten en tips om er in de praktijk al eens mee te experimenteren in het netwerk.

Naar aanleiding van onze zoektocht hebben we een aantal uitgangspunten gedefinieerd, die we hier stuk voor stuk uitlichten:

• Ken het waarom: wees je bewust van de maatschappelijke veranderingen die invloed hebben op het eeuwenoude instituut dat de bibliotheek is, en bouw voort op haar rijke verleden.

• Open de dialoog: het gaat niet om vaststaande kennis, maar om samen verder bouwen en een beetje nieuwe kennis maken. Om met Joseph Kessels te spreken: ‘Kennis zit tussen de neuzen!’

• Ontsluit het verhaal: binnen de bibliotheken gaat het niet alleen om boeken, noch kan er alleen op de programma’s worden gebouwd. Het is juist de verbinding tussen programma en collectie in al haar facetten die de bibliotheek een interessante en unieke plek maakt.

• Maak nieuwsgierig: we programmeren in deze programmalijn met name voor mensen die interesse hebben en wíllen leren en ontdekken, maar er is niets mis mee om ze een beetje te verleiden…

• Vertaal naar lokaal: mensen voelen zich pas bij bepaalde thema’s betrokken wanneer deze verbonden worden aan de lokale actualiteit.

• Leer voor morgen: met nieuwe inzichten over hoe mensen leren, kunnen we ook de vormen daaraan aanpassen. Samen - en ontdekkend leren geven we meer ruimte.

• Maak het digitaal: digitale tools kunnen de programmamaker ondersteunen. Er zijn veel interessante initiatieven die kunnen aansluiten bij nieuwe programma’s of die het voortbestaan ervan kunnen verlengen.

• Ontwerp het zelf: waar moet je als programmamaker op letten en welke nieuwe vaardigheden worden van belang?

Ontdek het vanuit de inhoudsopgave.

Vervolg: samen verder?!

We nodigen je uit met ons mee te ontdekken, want wij zijn nog niet klaar.

Samen leren we meer, en we willen je in de komende maanden dan ook uitdagen met ons mee te denken en ontwikkelen. Dat doen we enerzijds in een gids met praktische tips en voorbeelden die we halverwege 2019 verwachten. Parallel daaraan gaan we samen aan de slag met mensen die hierin meer willen en geïnteresseerd zijn in een netwerk.